Mitološke slike u kulturi Slavena

Personifikacija Neba, kod Istočnih Slovena je Svarog (usporedivo sa “Svarga” – Nebo na Hindi jeziku). Proučavajući srednjovjekovne hronike i istočnoslovenske bajke Andrej Rybacov smatra: Svarog je uspostavio monogamnu porodicu (Rybacov, 1994, 530) što jeste osnovna karakteristika svakog indoevropskog boga Neba kao utemeljitelja zakona i zaštitnika ljudskog roda. On je spustio željezna kliješta s neba, darujući tako ljude sposobnošću da iskuju oruđa za rad. Funkcija kovača pomalo je neuobičajena datoj slici. Ipak, mitski karakter zaštitnik braka i istovremeno prvi kovač nalazimo u istočnoslovenskom folkloru pod imenom Kuzmodamjan. U sklopu svadbenih običaja recitirala se pjesmica:

O svetom Kozmodamjanu,
na vjenčanje dođi nam
i privjenčaj se s nama

Ime ovog folklornog lika izvedeno je iz imena hrišćanskih svetaca Kozme i Damjana, koji u Rusiji važe za zaštitnike kovača. U ukrajinskoj bajci kovači su pobjedili veliku zmiju i izorali brazdu do Crnog Mora.

Svarogov sin bio je Svarožić – utjelovljenje vatre. Zapadni Sloveni zvali su ga i Radagost. Ruski anali kao Svarogovog sina spominju i Dažboga.

Bog Gromovnik istočnih Slovena bio je Perun, iako je njegova važnost varirala od podneblja do podneblja. Tragove njegovog obožavanja nalazaimo, u obliku toponima i kod Južnih Slovena. Perunovi atributi bili su konj, dvokolica, sjekira ili čekić i kamene strijele.

Prema bjeloruskoj tradiciji Boga Gromovnika okružuju duhovi u obliku ptica grabljivica i ratnici – bebe!!! Ostale predatorske životinje također su povezivane sa božanstvom. Za Perunovu suprugu, vjerovatno je smatrana Dodola. Njeno ime je sačuvano u južnoslovenskom obredu: mlada djevojka obučena u zelene grančice nazivana je Dodolom; njen zadatak je bio da, plešući, proljeva vodu i tako dozove kišu.

U slovenskoj kulturi Bog Gromovnik dugo vremena nije imao vodeću ulogu. Prema mišljenju E.V. Anichkova, uzdizanje Peruna kao glavnog božanstva bilo je usko povezano sa uspostavljanjem kijevske države. Želivši da ojača vladavinu baziranu na dominaciji vojne sile, knez Vladimir je reformirao paganski panteon stavljajući Peruna na prvo mjesto. Bilo bi interesantno saznati zašto je knez izabrao Gromovnika sličnog baltskom Perkunasu, Indri indijske herojske epohe, grčkom Zeusu ili rimskom Jovu, umjesto Heroja, kako se to dogodilo u vendelskoj Skandinaviji ili, kako ćemo vidjeti, kod Zapadnih Slovena. Možda se to dogodilo pod baltskim uticajem ili, mnogo vjerovatnije, Vikinga? Na brdu ponad Kijeva je 980 postavljen kip Boga Gromovnika sa srebrenom bradom i zlatnim brkovima u čiju je čast vlastoljubivi princ ustanovio dotad neprakticiran kult ljudskih žrtava. Ali, samo osam godina kasnije isti čovjek je, prihvativši hrišćanstvo, naredio da se Perunov kip ukloni iz Kijeva: naredio je da ga privežu konju za rep i udaraju batinama, poslije čega je bačen u Dnjepar.

U hrišćansko vrijeme Perun je zamjenjen prorokom Ilijom (Eliasom), koji se, prema Bibliji vatrenim kolima uzneo na nebo. Dan svetog Ilije (20 Juli) bio je svečano proslavljan širom Rusije i to sa svim atributima paganskog kulta – vjerovatno sa istim značajem koji je taj, uobičajeno olujni, dan imao kada je bio posvećen Perunu. Vjerovalo se da prorok Ilija juri nebesima i munjama gađa zmije (đavole), koji beživotno padaju na zemlju.

Treba još napomenuti da su Oseti svoje božanstvo groma nazivali Wacilla – sveti Ilija. Identifikacija Gromovnika sa drevnim prorokom, vjerovatno je povezana sa biblijskom pričom prema kojoj se Ilija uzdigao na nebo u vatrenoj kočiji. To je vrlo moćan argument u prilog teoriji prema kojoj se za boga gromovnika veže dvokolica, odnosno vozilo (Tor i Jormungand, Indra i Vritra, Tarhunt i Illuryanka itd.). I, konačno, tretiranje određenih bogova-konjanika kao Gromovnika koje možemo pronaći u literaturi možemo smatrati pogrešnima. Posljednji podatak naročito se tiče podataka iz tradicija zapadnih Slovena.

Ratnički Sloveni sa ostrva Rujana (Rugen) u Baltičkom moru, poštovali su boga Svantevita, odnosno Svetovida. Danski srednjovjekovni hroničar Sax Grammaticus o tome piše: “Ovaj bog u službi ima tri stotine konja i isto toliko konjanika. Sve što se oružjem ili pljačkaškim pohodom zadobije, poverava se čuvanju sveštenikovom… Za sebe on (Bog), imađaše svog konja bele boje. Bejaše greh iščupati mu iz grive ili repa i jednu dlaku. Samo ga je sveštenik hrama mogao pasti i opremati. Isti konj služio je i za gatanje, na ovaj način kad je reč: da li treba ili ne treba preduzimati kakav rat, sveštenici nameste ispred hrama trostruki red kopalja. Zatim vežu dva koplja koso sa šiljcima dole. Sad kad hoće da krenu u rat, najpre obave svečane molitve, i sveštenik dovede konja, da pređe preko kopalja. Pođe li on sad pri preskakanju desnom nogom, onda je srećan znak za ishod rata; ako pođe levom nogom odmah se okanu polaska.

Grammaticus opisuje Svetovidov hram i statuu božanstva: Spoljašnost ovoga hrama bila je ukrašena divnim grubo obojenim drvorezom… U nj se ulazi samo kroz jedna vrata. Oko samog hrama bejaše dvostruka ograda: spoljna je ograda bila pokrivena grimiznim krovom, unutrašnja je sastavljena iz zastora, koji drže četiri koca, a sa spoljnom ogradom se dodirivaše samo krovom…

U zgradi bejaše veliki idol, mnogo veći nego u prirodi; imađaše četiri vrata i četiri glave, dvije spreda, a dve s leđa; i spreda i pozadi jedna izgleda da gleda na desnu, a druga na levu stranu. Brada je obrijana, kosa ošišana, kao što nose Rujani. u desnoj ruci držaše jedan rog spravljen od raznih metala; svake godine ga sveštenik puni vinom (mero); i po stanju ovoga pića, on predskazivaše žetvu te godine. Leva ruka drži jedan luk spušten niz telo. Jedna mantija pokriva idolovo telo i spušta se do nogu. Idol bejaše sagrađen od raznih drveta i tako vešto spojenih, da se sastavak mogaše primetiti tek posle najpažljivijeg ispitivanja. Noge se opirahu o zemlju, ali se ne vidi, kako je za nju bio utvrđen. Pored idola vidi se: jedna uzda, sedlo i drugi razni znaci božanstva. Naročito se divljahu jednom kolosalnom maču, čija kanija i balčak behu od srebra i vrlo značajno izrezani.

Ovdje očigledno nije riječ o Gromovniku. Svi simboli o kojima čitamo povezani su sa plodnošću (posebno rog – što upućuje na Cernunnosa, Tračkog heroja, skitskog Kolaksaja itd.). Koplje i konj su još karakterističniji i jasno su povezani sa slikom svetog Đorđa – konjanik na bijelom konju, Heroj. Sa Svetovidom se često uspoređuje četverougaoni kip pronađen u Zbruču u Galiciji 1848. Interesantno je da dvije strane imaju ženske atribute. Treća strana nema specifičnih atributa, dok se na četvrtoj pojavljuju konj i koplje, zbog kojih je Rybjakov smatrao da se radi o Perunu. Međutim, konj i koplje odlike su Heroja Kulture. Više glava, s druge strane, upućuje na refleksije.

Višeglavi bogovi najtipičniji su za Indiju (više glava, ruku i očiju simboliziraju superiornost božanstva nad smrtnicima). Ovi atributi pojavljuju se i širom Evrope: u grčkoj mitologiji, Apolon u nekim svojim manifestacijama ima četriri ruke; zatim tu su stoglavi i pedesetoglavi džinovi, Gerion sa tr tijela. U skandinavskim legendama tu su višeruki trolovi; Heroj Starkad koji se rodio sa šest ruku, od kojih mu je četiri kasnije odsjekao, prema njemu neprijateljski raspoložen Gromovnik Tor.

Na otoku Rugenu u gradu Korenizsi, postojao je drugi paganski hram sa kipovima trojice bogova: sedmoglavog Rugevita, petorukog Porevita i petoglavog Porenuta. Kod zapadnih Slovena spominje se Herovit (Gerovit) čiji je atribut bio zlatni vepar. “Vit” znači “život” i, prema izvorima, ovi bogovi manifestovali su plodnost i rat. Posebno poštovan u jednom od glavnih svetišta u Retri (Starigradu) bio je Radegast, predstavljen kao mladi vojnik sa kopljem u ruci (interesantno je da je ovo ime nosio paganski vođa Germana koji je u petom vijeku, neposredno prije Alarika, neuspješno pokušao opljačkati Rim). Prema Titmaru, koji je opisivao isti hram, Radegast je u stvari Svarožić.

Nakon uništenja zapadnoslovenskih kneževina, svetišta bijahu poharana, kipovi božanstava polomljeni, svaki trag domaće sakralne arhitekture i umjetnosti zbrisan a do nas su stigli samo ostaci ostataka njihove negdašnje ljepote i slave. Ipak, nekoliko sačuvanih kamenih reljefa pronađeni su u Crkvama, za čiju je gradnju upotrebljavan kamen iz ruševina paganskih hramova.


Tako je pronađen kamen koji predstavlja božanstvo sa rogom za piće u Arkoni; prikaz troglavog božanstva iz Vergena i “Herovitov kamen” iz Volgasta. Sačuvano je i nekoliko drvenih skulptura: troglava figura iz Volina; skulptura koja predstavlja dvije srasle osobe (Blizanci?); šematske slike sa fasade hrama u Gross-Radenu. U 17 stoljeću u gradu Prilvitsu pronađena je kolekcija domaćih idola čudnovatih oblika iz Retre, koji, greškom, nisu bili istopljeni. Na njima su runama ispisana imena bogova.

preuzeto sa humnauke.blogger.ba